Chroń Bałtyk!

22 marca to ważny dzień dla Bałtyku.

Właśnie wtedy obchodzimy Dzień Ochrony Morza Bałtyckiego, uchwalony w 1997 r. przez Komisję Helsińską jako ważny komponent Światowego Dnia Wody. To doskonała okazja, by uświadomić sobie, z jak wielkimi problemami musi zmagać się nasz rodzimy akwen wodny, jeszcze do XIX w. uznawany za najczystsze morze na świecie. To również szansa dla nas, na wdrożenie rozwiązań zmierzających do poprawy złej kondycji Bałtyku i odnowy jego unikalnego ekosystemu.

WAŻNA DATA: 22 marca

ŚWIATOWY DZIEŃ WODY:

ustanowione przez Zgromadzenie Ogólne ONZ w 1992 r. - zwrócenie uwagi na fakt, że ponad miliard ludzi na świecie nie ma dostępu do wody pitnej

DZIEŃ OCHRONY BAŁTYKU:

ustanowiony przez Komisję Helsińską w 1997 r. - zwrócenie uwagi na problem silnego zanieczyszczenia Bałtyku

Co możesz zrobić, by poprawić kondycję Bałtyku i przywrócić mu unikalne walory ekologiczne:

Jedno morze, dziewięć krajów, siedem rzek
Problemy Bałtyku: eutrofizacja, „kwitnące morze” i martwe stref
Liczy się wsparcie każdego z nas
Dlaczego eutrofizacja jest tak niebezpieczna?
Foka, morświn i śledź, czyli co żyje w Bałtyku?
Co możemy zrobić, aby poprawić kondycję Morza Bałtyckiego
Liczy się wsparcie każdego z nas

Jedno morze, dziewięć krajów, siedem rzek

Bałtyk jest wyjątkowo wrażliwym akwenem wodnym, szczególnie narażonym na zniszczenie. To stosunkowo płytkie, mało zasolone morze, otoczone jest dziewięcioma krajami – Niemcami, Danią, Szwecją, Finlandią, Łotwą, Litwą, Polską i Rosją, które w sumie zamieszkuje ponad 80 milionów mieszkańców. Jedyny kontakt z oceanem zapewniają mu Cieśniny Duńskie, dlatego całkowita wymiana wód jest bardzo długotrwała i wynosi od 25 do nawet 35 lat!

Z drugiej strony nieustannie napływają do niego różnego rodzaju zanieczyszczenia (zwłaszcza te związane z przemysłem, transportem, rolnictwem i gospodarką komunalną), niesione przez siedem głównych rzek: Götę, Kemi, Dźwinę, Niemen, Odrę, Wisłę i Newę. Niska zdolność do usuwania tych zanieczyszczań sprawia, że kondycja Bałtyku dramatycznie się pogarsza. Dodatkowe obciążenia dla delikatnego ekosystemu stanowią również agresywna turystyka, nadmierny połów ryb czy wadliwe instalacje hydrotechniczne.

Problemy Bałtyku: eutrofizacja, „kwitnące morze” i martwe strefy

Nietrudno zgadnąć, że zanieczyszczenia, które kumulują się w Bałtyku, wywołują szereg negatywnych konsekwencji. Głównym z nich jest eutrofizacja, czyli nadmierne użyźnienie wód, powstałe na skutek znacznego wzrostu związków azotu i fosforu w wodzie. Związki te, zwane substancjami biogennymi, pochodzą przede wszystkim z nawozów wykorzystywanych w rolnictwie. Ich resztki spływają do wód gruntowych i rzek, a stamtąd przedostają się do morza. Szacuje się, że z samych polskich rzek każdego roku do Bałtyku wpływa ok. 140 tys. ton azotu i ok. 13 tys. ton fosforu¹.

Liczy się wsparcie każdego z nas

Musimy jednak pamiętać, że losy Bałtyku w dużej mierze zależą również od nas samych. Nasze codzienne decyzje i prowadzony przez nas styl życia nie pozostają bez wpływu na wrażliwy morski ekosystem. Co zatem możemy zrobić, by poprawić kondycję Morza Bałtyckiego? To proste – bądźmy bardziej eko.

Przede wszystkim:

zmniejszmy emisję szkodliwych zanieczyszczeń do atmosfery – zamiast samochodu częściej wybierajmy przejażdżkę rowerem
ograniczmy codzienne zużycie wody – myjąc zęby zakręcajmy kurki, bierzmy prysznic zamiast kąpieli w wannie
zrezygnujmy ze stosowania środków piorących zawierających fosforany
produkujmy mniej śmieci
podejmujmy świadome decyzje zakupowe – kupujmy dokładnie tyle, ile potrzebujemy i nie róbmy niepotrzebnych zapasów. Niestety, Polska znajduje się w niechlubnej czołówce państw europejskich marnujących żywność – statystycznie każdy z nas wyrzuca co roku aż 235 kg jedzenia⁵!
jeśli możemy, ograniczmy spożywanie produktów pochodzenia zwierzęcego
ograniczmy zużycie plastiku – zamiast kupować wodę w jednorazowych plastikowych butelkach, pijmy wodę z kranu. W kształtowaniu zdrowych nawyków pomogą nam m.in. wielorazowe butelki i dzbanki filtrujące Brita
sprawdzajmy, skąd pochodzi nasza ryba – niektóre ryby dostępne w sklepach są objęte ochroną i mogą pochodzić z nielegalnego połowu. Przed zakupem upewnijmy się czy dany okaz nie należy do gatunku zagrożonego wyginięciem

Dlaczego eutrofizacja jest tak niebezpieczna?

Duża ilość związków odżywczych powoduje, że w wodzie błyskawicznie rozwija się fitoplankton (czyli glony i sinice), co wywołuje zjawisko „kwitnienia morza”. Masowe zakwity fitoplanktonu sprawiają, że woda staje się mętna, a do jej głębszych warstw nie dociera światło słoneczne, niezbędne do procesu fotosyntezy. W konsekwencji, delikatny ekosystem w najniższych partiach morza zostaje zaburzony. Dodatkowo, do rozkładu materii powstałej z obumarłego, opadającego na dno fitoplanktonu, zużywa się coraz więcej tlenu. Gdy zaczyna go brakować, w procesie rozkładu wytwarzają się trujące gazy – metan i siarkowodór. Na skutek ich obecności, na dużych głębokościach tworzą się tzw. martwe strefy, czyli obszary pozbawione wszelkiego życia. Jak pokazują badania, w ciągu ostatnich 115 lat tereny martwych stref w Bałtyku wzrosły ponad 10-krotnie i obecnie zajmują aż 17% powierzchni dna! Niebezpiecznie rosną również strefy o bardzo niskiej zawartości tlenu – obecnie zajmują one aż 28% morskiego obszaru².

Foka, morświn i śledź, czyli co żyje w Bałtyku?

Pomimo niskiego zasolenia i bardzo dużego zanieczyszczenia wód, Bałtyk zamieszkuje wiele cennych organizmów – przedstawicieli świata roślin i zwierząt. Oprócz mikroskopijnych glonów, sinic i roślin kwiatowych, żyją tu także skorupiaki, pierwotniaki i wrotki, ryby (zarówno morskie, jak i słodkowodne), zwłaszcza szprot, śledź, dorsz, łosoś i płastugi oraz mniej znane: kur diabeł, tasza czy wężynka, a także ssaki morskie – trzy gatunki fok (szara, nerpa i pospolita) oraz jedyny przedstawiciel waleni – morświn. Niestety, populacja tych ostatnich jest tak mała (obecnie w Bałtyku żyje 500 morświnów³), że Międzynarodowa Rada Ochrony Przyrody (IUCN) uznała go za gatunek skrajnie zagrożony wyginięciem.

Morze Bałtyckie jest też bardzo ważnym obszarem dla ptactwa – zarówno jako miejsce lęgów, jak i strefy wypoczynku, niezbędnego w czasie migracji i zimowania.

Ze względu na dużą wartość ekologiczną, a jednocześnie niezwykłą podatność na zniszczenie, Bałtyk zyskał status Szczególnie Wrażliwego Obszaru Morskiego (PSSA – Particularly Senstive Sea Area). Prawo międzynarodowe traktuje go jako rejon specjalny, wymagający wyjątkowej ochrony.

Co możemy zrobić, aby poprawić kondycję Morza Bałtyckiego?

Co oczywiste, poprawę kondycji Bałtyku i lepszą ochronę jego naturalnego ekosystemu można zapewnić przede wszystkim za pomocą rozwiązań instytucjonalnych⁴, których głównym celem jest ogólne zmniejszenie emisji zanieczyszczeń.

Działania w skali makro powinny obejmować m.in. budowę oczyszczalni ścieków i lepszą kontrolę nad nielegalnym zrzutem odpadów komunalnych i przemysłowych, montaż filtrów ograniczających emisję szkodliwych pyłów i gazów, budowę ekologicznych wysypisk śmieci, lepsze wykorzystanie w gospodarce różnego rodzaju odpadów i surowców wtórnych czy ograniczenie używania nawozów sztucznych w rolnictwie.

Do systemowych działań ochronnych zalicza się też tworzenie nadmorskich parków narodowych (Słowiński Park Narodowy, Woliński Park Narodowy), parków krajobrazowych i rezerwatów przyrody, a także objęcie ochroną gatunków szczególnie narażonych na wyginięcie, jak węgorz europejski czy wspomniany wcześniej morświn.

Ogromnie ważne jest również nasze zachowanie podczas samego wypoczynku nad morzem. Tutaj:

dbajmy o czystość plaży – wrzucajmy nasze śmieci do kosza lub zabierajmy je do domu (zyskamy pewność, że wiatr nie przeniesie ich do wody). Jeśli zauważymy pozostawione przez kogoś śmieci, zbierzmy je. Gdy jest ich więcej, poinformujmy odpowiednie służby
nie niszczmy roślinności wydmowej
nie hałasujmy – plaża to siedlisko wielu gatunków ptaków i ssaków morskich, nie płoszmy ich